Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu ve Cezai Süreci

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nedir?
Karşılıksız çek düzenleme suçunu anlamak için öncelikle 3167 sayılı Kanun’un 16. maddesinin 1. fıkrasına bakmak gerekir. Bu hükümde, “karşılıksız çek keşide etmek” ve “lehine karşılıksız çek keşide edilmek” fiilleri suç olarak tanımlanmıştı.

Söz konusu düzenlemeye göre, çekin üzerinde yazılı keşide tarihinden önce veya bu tarihte bankaya ibraz edilmesine rağmen hesapta yeterli karşılık bulunmadığı için çekin kısmen ya da tamamen ödenmemesi durumunda, çeki düzenleyen hesap sahipleri veya yetkililer, çek bedeli tutarında adli para cezası ile sorumlu tutuluyordu.

Dolayısıyla, 3167 sayılı Kanun’da hem karşılıksız çek keşide eden hem de lehine çek keşide edilen kişiler sorumlu kılınmaktaydı. Ancak bugün yürürlükte olan 5941 sayılı Çek Kanunu farklı bir sistem benimsemiştir. Çek Kanunu’nun 5. maddesinde şu düzenleme yer almaktadır:

“Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak ‘karşılıksızdır’ işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur.”

Bu hükme göre, çekin yasal ibraz süresi içinde bankaya sunulmasına rağmen karşılığının bulunmaması suç sayılmaktadır. Artık “karşılıksız çek keşide etmek” değil, düzenlenen çekin yasal süresinde karşılığının bulunmaması esas alınmıştır. Bu nedenle, karşılıksız çek düzenleme suçu günümüzde yalnızca ekonomik değil aynı zamanda cezai yaptırımları da beraberinde getirmektedir. Böyle bir durumda ceza hukuku avukatından destek almak hayati önem taşır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Cezası
3167 sayılı Kanun döneminde karşılıksız çek düzenleyen kişiler hakkında hem adli para cezası hem de özgürlüğü bağlayıcı ceza öngörülmekteydi. Ayrıca çek hesabı açma yasağı da uygulanmaktaydı.

5941 sayılı yürürlükteki Kanun ise farklı bir düzenleme getirmiştir. Artık yalnızca adli para cezası ile çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı öngörülmektedir. Yani özgürlüğü bağlayıcı ceza kaldırılmış, daha çok ekonomik ve ticari güvenliği sağlamak odak noktası olmuştur.

Bu kapsamda cezai yaptırımlar ikiye ayrılır:
- Adli para cezası,
- Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı.

Adli Para Cezası
Çek Kanunu’nun 5/1. maddesine göre, karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezası uygulanabilir. Türk Ceza Kanunu’nun 52. maddesi uyarınca alt sınır 5 gün, günlük miktar ise 20 TL ile 100 TL arasında belirlenir. Buna göre:

- Günlük 20 TL esas alınırsa: en az 100 TL, en fazla 30.000 TL,
- Günlük 100 TL esas alınırsa: en az 500 TL, en fazla 150.000 TL ceza uygulanır.

Önemli nokta şudur: Sanığa verilecek ceza, çekin karşılıksız kalan tutarından az olamaz. Eğer hesaplanan miktar bu tutardan düşükse ceza otomatik olarak karşılıksız kalan tutara yükseltilir.

3167 sayılı Kanun’da kısmi ödeme dikkate alınmazken, 5941 sayılı Kanun kısmi ödemeyi dikkate alır. Bu nedenle, sanık tarafından yapılan kısmi ödemeler, ceza miktarından düşülür. Bu açıdan 5941 sayılı Kanun sanık lehine daha avantajlıdır.

Birden fazla çek söz konusu olduğunda, her bir çek için ayrı ayrı ceza verilir. Aynı alacak ilişkisinden kaynaklansa bile, “karşılıksızdır” işlemi yapılan her çek bağımsız şekilde cezalandırılır.

Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
5941 sayılı Kanun, karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında ayrıca çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı öngörmektedir. Bu yasak, soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısının talebiyle sulh ceza hâkimi tarafından, kovuşturma aşamasında ise mahkeme tarafından resen verilir.

Yasak yalnızca gerçek kişiler için değil, tüzel kişiler için de uygulanabilir. Eğer çek hesabı bir şirket adına açılmışsa hem tüzel kişi hem de yetkili temsilci bu yasak kapsamına girer.

Kanun yasağın süresini açıkça belirtmemiştir. Ancak 6/3. maddeye göre, cezanın infazından veya cezanın hapse çevrilip infaz edilmesinden sonra 3 yıl, her hâlükârda yasağın konulduğu tarihten itibaren 10 yıl geçmesiyle yasağın kaldırılması talep edilebilir.

Karar ilgilisine tebliğ edilir ve mevcut çek yapraklarının bankaya iadesi gerekir. Ayrıca, kararın tebliğinden itibaren 10 gün içinde karşılığı henüz tahsil edilmemiş çeklerin listesi bankaya bildirilmelidir. Yasaklı kişi bu karara aykırı davranırsa 1 ila 3 yıl arasında hapis cezası uygulanır.

Etkin Pişmanlık
Karşılıksız çek düzenleme suçunda etkin pişmanlık mümkündür. Bunun için, çekin karşılıksız kalan bedelinin, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’daki ticari temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faiz ile birlikte ödenmesi gerekir. Faiz, çekin düzenleme tarihine göre belirlenen ibraz tarihinden itibaren işler.

Şartlar yerine getirilirse:
- Soruşturma aşamasında savcı kovuşturmaya yer olmadığına karar verebilir.
- Kovuşturma aşamasında dava düşer.
- Mahkûmiyet kesinleşmişse hükmün tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırılması mümkündür.

Şikâyet Hakkı ve Vazgeçme
5941 sayılı Kanun’a göre şikâyet hakkı yalnızca çeki elinde bulunduran hamile tanınmıştır. Ciro silsilesi dışında kalan kişiler şikâyetçi olamaz. Suç şikâyete tabidir. Şikâyetten vazgeçilirse:
- Soruşturma aşamasında kovuşturmaya yer olmadığına,
- Kovuşturma aşamasında davanın düşmesine,
- Mahkûmiyet kesinleşmişse hükmün ortadan kaldırılmasına karar verilir.

Şikâyetten vazgeçme, hükmün kesinleşmesine kadar mümkündür. Ancak karşılıksız çek suçu bakımından istisnai olarak kesinleşmeden sonra da şikâyetten vazgeçilebilir. Süre bakımından TCK 73 uygulanır. Bu maddeye göre 6 aylık süre vardır ve süre “karşılıksızdır” işleminin yapıldığı tarihte başlar.

Görevli ve Yetkili Mahkeme
Karşılıksız çek davalarına icra ceza mahkemeleri bakar. Yetki bakımından ise üç seçenek vardır:
- Çekin tahsil için ibraz edildiği yer,
- Hesap sahibinin yerleşim yeri,
- Şikâyetçinin yerleşim yeri.

Ayrıca çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesi de yetkilidir.

Hukuki sorunlarınızda yanınızdayız.
Sorularınızı bize iletmek veya danışmanlık almak için hemen iletişime geçebilirsiniz.

E-posta: [email protected]
WhatsApp: 0539 439 56 08

T&G Hukuk Danışmanlık olarak profesyonel, hızlı ve güvenilir çözümler sunuyoruz.

“Bu içerik yalnızca genel bilgilendirme amacı taşımaktadır; somut olaylarınıza ilişkin hukuki değerlendirme için mutlaka avukatınıza danışınız.”