AİLE HUKUKU

Nafakanın Ödenmemesi ve Tazyik Hapsi

1. Giriş

Türk Medeni Kanunu ve İcra İflas Kanunu çerçevesinde nafaka, boşanma, ayrılık veya evlilik dışı çocuk bakımında mahkemelerce hükmedilen ve düzenli ödenmesi zorunlu bir yükümlülüktür. Nafakanın ödenmemesi yalnızca alacaklının mağduriyetine yol açmaz, aynı zamanda borçlu bakımından hukuki ve cezai yaptırımlar doğurur. Bu yaptırımlar arasında en dikkat çekici olanı ise tazyik hapsidir. Tazyik hapsi, nafaka borçlularının ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemeleri halinde uygulanan, borçlunun ödeme davranışını zorlamayı amaçlayan bir hürriyeti bağlayıcı yaptırımdır. Bu yönüyle tazyik hapsi, cezalandırma amacı gütmeyip, borçluyu yükümlülüğünü ifaya sevk eden özel bir hukuki müessesedir.

2. Nafakanın Hukuki Niteliği

Nafaka, kişinin temel ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla düzenli ödenen bir miktar paradır. Türk Medeni Kanunu’nda dört tür nafaka düzenlenmiştir:
- Tedbir nafakası (TMK m.169),
- İştirak nafakası (TMK m.182),
- Yoksulluk nafakası (TMK m.175),
- Yardım nafakası (TMK m.364).

Her biri farklı hukuki gerekçelere dayansa da ödenmemesi halinde doğuracağı sonuçlar benzerdir. Nafaka borcunun kamu düzeni ile yakından ilgili olması, devletin borçluyu ödeme konusunda daha sıkı denetime tabi tutmasına neden olmuştur.

3. Nafakanın Ödenmemesi ve Yaptırımlar

Nafakanın ödenmemesi halinde alacaklı, öncelikle İcra Müdürlüğü aracılığıyla ilamlı icra takibi başlatabilir. Nafaka borçlusu, ödeme yapmazsa, alacaklı icra ceza mahkemesine başvurarak tazyik hapsi uygulanmasını talep edebilir.

Burada dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
- Tazyik hapsi, İcra ve İflas Kanunu m.344 kapsamında düzenlenmiştir.
- Hapis kararı, alacaklının şikâyeti üzerine verilir. Resen uygulanmaz.
- Hapsin amacı, borçlunun ödeme yapmasını sağlamaktır; borç ödenirse ceza infaz edilmez.

4. Tazyik Hapsinin Özellikleri

- Süre: En fazla 3 aya kadar verilebilir.
- Niteliği: Cezalandırma değil, zorlayıcı tedbirdir. Borç ödenirse derhâl tahliye edilir.
- Tekrarı: Nafaka borcu sürdükçe tekrar uygulanabilir.
- Zamanaşımı: Şikâyet süresi 3 aydır; bu süre içinde başvuru yapılmazsa tazyik hapsi talep edilemez.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında, nafaka borçlusunun gelir durumu ne olursa olsun mahkeme kararını uygulamak zorunda olduğu; “ödeyecek gücüm yok” savunmasının kural olarak kabul edilmediği vurgulanmaktadır. Ancak istisnai olarak, borçlunun mücbir sebep (örneğin ağır hastalık, iş göremezlik) ile ödeme gücünü tamamen kaybetmesi durumunda farklı değerlendirmeler yapılabilmektedir.

5. Anayasal ve İnsan Hakları Boyutu

Tazyik hapsi, özgürlüğü kısıtlayan bir yaptırım olduğundan Anayasa m.19 ve AİHS m.5 kapsamında değerlendirilir. Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarında, tazyik hapsinin cezalandırma değil, kamu yararı amacıyla uygulanan zorlayıcı bir tedbir olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle hukuk devleti ilkesine aykırı bulunmamaktadır.

6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

- Borçlunun malvarlığı var ancak ödeme yapmıyor: Tazyik hapsi en etkili yoldur.
- Borçlu çalışmıyor: Mahkeme “çalışsa dahi ödemesi gerekir” yaklaşımı benimsemektedir.
- Borçlunun ödeme gücü hiç yok: İstisnai olarak mücbir sebep kabul edilebilir.
- Alacaklı şikâyet etmezse: Hapis uygulanmaz. Bu hak kişiseldir.

7. Sonuç

Nafakanın ödenmemesi halinde tazyik hapsi, alacaklıya tanınan en güçlü hukuki araçlardan biridir. Ancak bu aracın etkin kullanımı için alacaklıların haklarını iyi bilmesi, şikâyet sürelerine dikkat etmesi ve profesyonel hukuki destek alması önem taşır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

• Soru: Nafaka ödenmezse ne yapmalıyım?

Cevap: İcra dairesinde takip başlatabilir ve ardından icra ceza mahkemesine başvurarak tazyik hapsi talep edebilirsiniz.

• Soru: Borçlu ödeme yaparsa hapis uygulanır mı?

Cevap: Hayır. Ödeme yapıldığı anda hapis infaz edilmez, borçlu tahliye edilir.

• Soru: Nafaka borcunu ödemeye gücüm yok, hapis uygulanır mı?

Cevap: Kural olarak evet. Ancak ağır mücbir sebepler (örneğin ciddi sağlık engelleri) istisna oluşturabilir.

• Soru: Tazyik hapsi ne kadar sürer?

Cevap: En fazla 3 ay sürer. Ancak borç ödenirse derhâl sona erer.

• Soru: Aynı kişi tekrar tekrar hapis cezası alabilir mi?

Cevap: Evet. Nafaka borcu sürdükçe, her yeni dönem için yeniden tazyik hapsi uygulanabilir.

• Soru: Tazyik hapsi sicile işler mi?

Cevap: Hayır. Bu bir ceza mahkûmiyeti değil, zorlayıcı tedbirdir. Adli sicile işlenmez.

• Soru: Şikâyet süresi ne kadardır?

Cevap: Ödenmeyen her bir nafaka alacağı için 3 aylık şikâyet süresi vardır.

“Bu içerik yalnızca genel bilgilendirme amacı taşımaktadır; somut olaylarınıza ilişkin hukuki değerlendirme için mutlaka avukatınıza danışınız.”